روایت محرمانه هرم لوور

بریس پری‌یه
ترجمه: مهریز اخوان ذاکری

فرانسوآ میتران Mitterrand که به تازگی به ریاست جمهوری فرانسه انتخاب شده، پروژه نوسازی و گسترش موزه لوور را اجرا می‌کند. نماد ضد و نقیض این پروژه جاه طلبانه، که باعث غرور و افتخار آن خواهد شد، هرم لوور امسال ۳۰ امین سالروز تولد خود را جشن می‌گیرد … و از جلوه‌گری و اغوای چشمان ناظران جهانی پا پس نمی‌کشد.
دو ماه پس از انتخاب وی به عنوان رئیس جمهوری، فرانسوا میتران یادداشتی از وزیر فرهنگ خود، «جک لانگ» دریافت می‌کند. مورخ ۲۷ ژوئیه ۱۹۸۱، هدف آن «گراند لوور» [لوور بزرگ] است. جک لانگ در آنجا «به نام پروژه‌های بزرگی که ما رویایش را برای پاریس دیده بودیم» اشاره می‌کند، ایده‌ی اختصاص دادن اقامتگاه قدیمی پادشاهان به عنوان موزه. بنابراین وزارت دارایی، که از سال ۱۸۷۱ بخش ریشیلیوی کاخ لوور را اشغال کرده بود، می‌بایست جابجا شود.
عکس: این هرم از زمان ایجاد آن، به نمادی از لوور، پر بازدیدترین موزه جهان تبدیل شده است. انتخابی معمارانه که در سال ۱۹۸۱ توسط رئیس جمهور میتران انجام شد.

تمایل برای اختصاص کامل یک کاربری فرهنگی به لوور پیش از آن در سال ۱۹۲۷ توسط مدیر آن زمان موزه ابراز شده بود. با این حال، این یک نامه‌ی راکد باقی مانده بود، تا اینکه جک لانگ نامه‌ی خودش را می‌نویسد، و از اینکه حیاط اصلی مجموعه -بنام صحن ناپلئون- همکنون به پارکینگ تبدیل شده، اظهار تأسف می‌کند. وضعیتی که وی برای بسیاری از بناهای تاریخی دیگر مانند کاخ [پاله] رویال نیز چنین احساسی دارد، و به زودی صحن پاله‌رویال را نیز تخلیه خواهد کرد: اتومبیل‌ها در سال ۱۹۸۶ توسط ستون‌های بورِن [اثر هنری ثابت در حیاط مرکزی پاله رویال] جایگزین خواهند شد. پیشنهاد جک لانگ درباره‌ی لوور، بلافاصله توسط رئیس جدید جمهوری فرانسوی، -میتران- مورد تصویب قرار می‌گیرد، که در ۲۴ سپتامبر ۱۹۸۱ تصمیم خود را برای «بازگشت لوور به جایگاه اصلی خود» اعلام می‌کند.

پروژه حیرت انگیز یک معمار ستاره

یک سال بعد، امیل بیاسینی، مدیرکل تئاتر، موسیقی و اقدام فرهنگی در وزارت فرهنگ، برای هدایت مأموریت پیشنهادی و هماهنگی در موزه منصوب می‌شود. او خیلی زود با معمار چینی ایهو مینگ‌پِی ملاقات می‌کند. فرانسوآ میتران از کاری که مینگ‌پی چند سال پیش در گالری ملی واشنگتن انجام داد، ستایش می‌کند. رئیس جمهور فرانسه همچنین در مصاحبه‌ای که توسط جک لانگ، در اواخر سال ۱۹۸۱ برگزار شد، باز هم از مینگ‌پِی تحسین می‌کند.
پس می‌توان گفت که میتران بدون شناخت قبلی، مینگ‌پی را برای طراحی گراند لوور برگزید. و این آرشیتکت، بدون رقیب و بدون اینکه کنکور معماری برای این پروژه برگزار شود، منصوب می‌گردد. اگرچه مینگ‌پی به طور رسمی، مشاور معمار مسئول کاخ ملی منصوب خواهد شد، اما او همه‌کاره‌ی این طرح نوسازی است، در پوشش، مشاور است اما در حال آماده‌سازی یک پروژه‌ي غول‌پیکرِ زیرزمینی است که سطح مفید موزه را دو برابر خواهد کرد، و مشغول ساختن هرمی بزرگ‌ در قلب موزه‌ی لوور است.
در پاییز سال ۱۹۸۳ بود که کانسپت هرم برای امیل بیازینی رونمایی شد، هنگامی که او برای ملاقات مینگ‌پی به نیویورک آمده بود. پس از چندی، معمار آمریکایی به همراه میشل ماکاری، -یک همکار پاریسی که او را در این پروژه یاری می‌کند- به کاخ الیزه می‌رود. بر روی ماکتی که او در آنجا ارائه می‌دهد، این روبنای شیشه‌ای به عنوان ورودی اصلی به صحن ناپلئون قرار دارد. جک لانگ و مدیران فرهنگی دیگر نیز حضور دارند. همگان انگشت حیرت می‌گزند. یک مترجم که سخنان میان مینگ‌پی -که فرانسه نمی‌داند- و میتران -که انگلیسی نمی‌داند- را برای طرفین ترجمه می‌کند. رئیس‌جمهور نظر همه را در مورد این پیکربندی جدید لوور می‌خواهد، طرحی که خیلی زود همگان را در الیزه اغوا می‌کند. بدین ترتیب، مینگ‌پی حامیان خوبی در کاخ ریاست جمهوری دولت سوسیالیست فرانسوآ میتران برای خودش دست و پا می‌کند.
عکس: در ۲۳ ژانویه ۱۹۸۴، مینگ‌پی معمار، پروژه خود را به کمیسیون عالی آثار تاریخی ارائه می‌دهد.

«لوور جدید خیلی زود جنجال می‌آفریند»

گام بعدی، جلسه‌ی کمیسیون عالی آثار تاریخی است. یک مرحله‌ی اجباری. روز پیش از آن، معماران تمام روز استدلالات خود را تمرین می‌کنند که با کمک اسلاید، نمایش خواهند داد. مینگ‌پی معتقد است که در ۲۳ ژانویه ۱۹۸۴ وقتی در مقابل این مخاطبان بسیار محافظه‌کار حاضر شود، آنها را قانع خواهد کرد. با این حال، در سالنی که برای نمایش اسلاید، تاریک شده است، صدای سرزنش‌ها و غرغر کردن‌ها بلندتر خواهد شد، بی‌آنکه سرزنش‌کنندگان قابل شناسایی باشند. یکی فریاد می‌زند «اینجا که دالاس نیست!» و مترجم از ترجمه باز می‌ایستد، که پِی را دلسرد نکند. اما به هر ترتیب، معمار متهم به «آسیب رساندن به میراث فرانسه» است.
ستاره جهانی معماری کاملاً تحقیر می‌شود، اگرچه به لطف مانور ماهرانه رئیس جلسه، تنها ۱۳ نفر از ۴۹ عضو این کمیسیون، به شدت مخالف پروژه وی هستند. ژان پیر ویس Jean-Pierre Weiss، مدیر میراث فرهنگی، که در واقع با پروژه نوسازی لوور موافق است -که به اتفاق آرا تصویب شده است- پیش نویس پروژه‌ی هرم را برای رای‌گیری ارائه می‌کند. بنابراین یک نظر مثبت بدست می آید! با این حال، روز بعد، تیتر نشریه‌ی فرانسه‌ی عصر [فرانس سوآر] France Soir چنین بود: «لوور جدید هنوز آغاز نشده، یک رسوایی است». با تصویری از پروژه‌ی هرم که از پرونده ارائه شده به کمیسیون، به مطبوعات درز پیدا کرده است.

جک لانگ به کلود پومپیدو متوسل می‌شود

جنجال بلافاصله بزرگ می‌شود. در تاریخ ۲۶ ژانویه، فرانس سوآر صفحه‌ی اول خود را به مقاله‌ای از ژان دوتور از استادان دانشگاهی اختصاص می‌دهد که «فراخوان به قیام» را اعلام می‌کند. در «لوموند»، آندره فِرمی‌ژی‌یه، روزنامه‌نگار، بیان می‌کند که «با صحن لوور همچون بخشی الحاقی از دیزنی‌لند رفتار می‌كنیم». این موضع‌گیری، او را در این روزنامه -لوموند- به حاشیه می‌راند، جایی که کمابیش با نظری مثبت از این نوآوری در معماری، به استقبال این خبر رفته بود. مانند نشریه اکسپرس یا اوبزرواتور جدید. اما انتقادها، ریشه‌های سیاسی نیز دارد.
میشل کالداگِس Caldagues، شهردار جمهوریخواه منطقه یک پاریس، در ماه فوریه، پویشی [کمپینی برای جمع آوری امضا] در مخالفت با «لوور بی‌ریخت» فراخوان داد. جک لانگ برای اینکه این پویش توسط ژاک شیراک [شهردار پاریس] مورد تایید قرار نگیرد، به سراغ کلود پومپیدو Claude Pompidou، بیوه‌ی رئیس‌جمهور پیشین، و پیر بولِز، موزیسین، می‌رود. دو شخصیتی که بر روی شیراک تاثیرگذاری دارند.
شیراک بدین ترتیب مینگ‌پی و ماکاری را در تاریخ ۹ فوریه در ساختمان شهرداری پاریس به حضور می‌پذیرد. او که با ماکتی که مینگ‌پی در جلوی او قرار داده است، اغوا شده، می‌گوید: «این طرح خیلی جذاب است! اما شما از نظر سیاسی خیلی بد عمل می‌کنید!» رهبر حزب جمهوری‌خواه فرانسه [شیراک] روزنامه‌نگاران را که پیشتر فراخوانده، به اتاق جلسه فرامی‌خواند، و پروژه را با اشتیاق برایشان توضیح می‌دهد. او اعلام می‌کند که پیش از تصمیم گیری، درخواست شبیه‌سازی اندازه‌ی هرم را در محوطه‌ی مورد نظر ارائه داده است. فرانسوا میتران به آن درخواست [شبیه‌سازی] احتیاج نخواهد داشت. او موافقت نهایی خود را در بیانیه‌ای که در ۱۳ فوریه ارائه می‌دهد و این بحث و جدال بیهوده را که همچنان ادامه دارد، ریشخند می‌کند.
در ژانویه سال ۱۹۸۵، میشل گیی Guy، وزیر سابق فرهنگ، انجمن احیای لوور را ایجاد می‌کند -در حقیقت، کمیته‌ای برای دشمنی آشکار با این پروژه. او همچنین شخصیتهایی مانند نویسندگان مارگوریت دوراس و ناتالی ساروت را به این انجمن جذب می‌کند. با این حال، ناتالی ساروت توسط مونیک، همسر جک لانگ Jack Lang [وزیر فرهنگ کنونی] توجیه می‌شود و از آن انجمن کنار می‌کشد. نبرد سختی در جریان است. جک لانگ نیز شبکه‌های خود را فعال کرده و حمایت سلبریتی‌هایی همچون کاترین دنوو Catherine Deneuve، پیر بوردیو Pierre Bourdieu، فرانسوا ژیرو Giroud یا فیلیپ سولرس Sollers را جلب می‌کند.
در آغاز ماه مه، ژاک شیراک به صحن ناپلئون مجموعه‌ی لوور می‌رود، جایی که کابل‌هایی برای شبیه‌سازی فُرم ظاهری هرم آینده نصب شده است، که نمای آن از شیشه ساخته خواهد شد. مینگ‌پی نگران این است که این ماکت شبیه‌سازی، گمراه کننده باشد -چرا که واقعیت یک سطح گاهی شفاف و گاهی بازتاب‌دهنده را نشان نمی‌دهد- اما ماکاری Macary و بیازینی Biasini، او را متقاعد می‌کنند که این شبیه‌سازی فُرمال لازم است.
وقتی که شهردار پاریس به سایت پروژه می‌رسد، نتیجه‌ی مورد انتظار، بلافاصله بدست می آید. «ولی به این کوچیکی؟!» شیراک، در برابر هرمی با ۲۱ متر بلندی و ۳۵ متر قاعده، با لبخندی، با این جمله واکنش نشان می‌دهد. واکنشی برای پایان دادن به بحث و جدل‌های عمومی. و تا مدتها، مخالفان پروژه، زیرلب می‌گفتند که شیراک، به راحتی، هرم را به لوور هدیه داد.
در پاسخ به تمایل پِی برای افزودن یک مجسمه، مسئول حفظ و نگهداری آثار مجسمه‌ی موزه لوور پیشنهاد می‌کند که مجسمه‌ی «متفکرِ رودَن» Le Penseur – Auguste Rodin را در زیر هرم شیشه‌ای قرار دهند. این پیشنهاد آزمایش می‌شود. اما اگر این تصمیم از لحاظ دید زیبایی‌شناسی، انتظار بینندگان از تراس و از بیرون را برآورده کند، اما منظره‌ی «متفکر» از پای پله‌های ورودی از داخل، مردی را که بر روی یک توالت نشسته است را تداعی می‌کند! مسخره! لذا اجرای هرم بدون قرارگیری مجسمه زیر آن به پایان می‌رسد.
عکس: بازدید شیراک از ماکت پروژه. در ماه مه ۱۹۸۵، ژاک شیراک ، شهردار پاریس، شبیه سازی اندازه کابل ها را در ابعاد واقعی تصویب می‌کند.

اثر مینگ‌پِی در پایان متقاعدکننده بود

در تاریخ ۴ مارس ۱۹۸۸، نخستین مراسم بازگشایی با حضور فرانسوا میتران -که او نیز به کارگاه ساختمانی لوور آشنایی پیدا کرده است- صورت می‌گیرد. او با کلاه ایمنی بر سر، مدتی طولانی را در آنجا می‌گذراند، و مشتاقانه نسبت به کوچکترین جزئیات در ساخت‌وساز، کنجکاوی می‌کند، و وقتی دست‌اندرکاران کارگاه ساختمانی، محل کار خود را ترک می‌کنند تا به نزدیک او بیایند، و او را ملاقات کنند، او در میان آنها برای اولین بار اعلام می‌کند که‌: «اگر من دوباره انتخاب شوم، کار را تسریع خواهم کرد.» اما او می خواست از هرم رونمایی کند تا آنرا در رزومه‌ی انتخاباتی خود قرار دهد.
او اکنون می‌خواهد ساخت‌وساز لوور بزرگ را به پایان برساند، تا پیروزی راست‌گرایان در انتخابات پارلمانی ۱۹۸۶ را تحت تاثیر قرار دهد: در حالی که وزارت دارایی پیشتر از بخش ریشیلیوی کاخ لوور جابجا شده بود، ادوارد بالادور، وزیر جدید، خواست که دوباره مکان پیشین را تصاحب کند. در نصب هرم هیچگونه مانعی پیش نیامد، اما عملیات ساختمانی به تأخیر افتاد.
انتخاب مجدد فرانسوآ میتران، این امکان را برای ادامه کار فراهم کرد تا در سال ۱۹۹۳، -چهار سال پس از افتتاح رسمی و گشایش در عمومی هرم و صحن ناپلئون، یعنی ۲۹ مارس ۱۹۸۹ -پایان یابد. اثر معماری مینگ‌پی سرانجام اکثر مخالفانش را متقاعد کرد. این پروژه، در برابر موزه ملی چین در پکن و موزه هنر متروپولیتن در نیویورک، به عنوان سمبل موزه ای قرار دارد که به محبوب‌ترین در جهان تبدیل خواهد شد. در سال ۲۰۱۸، بیش از ۱۰ میلیون بازدید کننده به زیر این هرم شیشه‌ای شتافتند. و این، بازتاب درخشان موفقیت لوور بزرگ است.

هرم وارونه‌ی لوور

هرم وارونه لوور با همان منطق سازه‌ی هرم اصلی ساخته شده است اما فقط ۷ مثلث در پایه هر قاعده قرار دارد. از ۸۴ صفحه شیشه‌ای و ۲۸ مثلث تشکیل شده است.
این هرم وارونه در ورودی موزه لوور از بخش زیرزمینی مجموعه قرار دارد که تونل متصل به ایستگاه متروی لوور به این هرم منتهی می‌شود که باز هم به نوعی، ورودی زیرزمینی موزه را مشخص می‌کند. نمی تواند مستقیماً با خارج در تماس باشد زیرا آب در آنجا انباشته می شود ، توسط یک سطح لعاب شده از همان نوع تقریباً مسطح پوشانده شده است ، که در سطح زمین طبیعی توسط پرچین ها در مرکز میدان کاروسل. پنهان شده است.

این مقاله، با استفاده از گفتگوهایی با وزیر فرهنگ سابق جک لانگ و معمار میشل ماکاری نوشته شده است. / مقاله از بریس پری‌یه برای مجله لو پاری‌زی‌ین آخر هفته / تصویرسازی‌ها از آن-گائل آمیو برای مجله پاریزی‌ین آخر هفته

Brice Perrier, «1981-1989 : l’histoire secrète de la pyramide du Louvre», Par Brice Perrier, Le 4 février 2019 LE PARISIEN WEEK-END

illustrations: Anne-Gaëlle Amiot, Le Parisien Week-End